Manastir Privina glava – Najstariji manastir „srpske Svete Gore“

U Privinu glavu vernici su vekovima dolazili da potraže utehu, čuju savet ili olakšaju neku svoju muku. Manastir se nalazi na zapadnim obroncima Fruške gore, na oko pet kilometara severoistočno od Šida i spada u red najstarijih svetinja ne samo na ovoj planini, već i u dobrom delu Srbije, jer se po predanju njegov nastanak vezuje za 12. vek.

O tome, istina, nema pouzdanih istorijskih zapisa, ali i legende iz ovog kraja dovoljno su živopisne i mnogobrojne, da mogu da objasne nastanak, razvoj, ali i pomalo neobično ime ovog značajnog mesta.

Svetinja neobičnog imena

Sačuvane su dve legende koje opisuju kako je ovaj manastir dobio ime. Po jednoj, „kumovao“ mu je lokalni vlastelin Priba ili Priva koji je na ovom mestu u 12. veku podigao prvobitnu crkvu. Kako krstaški pohodi nisu mimoišli ni ove krajeve, u nekom od njih proterano je ili ubijeno i ovdašnje monaštvo i stanovništvo. Prema legendi, kada su ljudi počeli da se vraćaju na svoja spaljena ognjišta, na kapiji manastira zatekli su glavu koja je progovorila i rekla: „Ja sam Priva“.

Po drugoj legendi, koju ovdašnje sestrinstvo mnogo više voli, neobično ime manastir ipak duguje despotu Vuku Brankoviću Grgureviću, poznatijem pod nadimkom Zmaj Ognjeni Vuk. On je, prema predanju, ovde zidao crkvu, ali su majstori pokušali da ga prevare i pobegnu sa novcem. Junak ih je sustigao i kaznio, a od izraza „prebijena glava“ nastade ime – Privina Glava.

A šta kaže istorija?

Manastir Privina Glava posvećen je Arhangelima Mihailu i Gavrilu. Najveći broj istoričara njegov nastanak vezuje za braću Jovana i Đorđa Brankovića koji su ovde, krajem 15. veka, na temeljima starijeg hrama, podigli novu crkvu nedaleko od Berkasova gde su imali dvor.

Turski izvori Privinu glavu pominju sredinom 16. veka i to pod imenom „Pribiglava“, a navedeno je i da je u pitanju bogat manastir sa vinogradima, njivama i velikim zemljišnim posedom.

Manastir „dvojnik“ Novog Hopova

Kako su u minulim vremenima mnoge vojske prolazile ovim krajevima, Privina Glava je više puta pustošena i pljačkana, ali je uvek iznova obnavljana, dograđivana i proširivana. Najstarija manastirska crkva koja danas postoji potiče iz 18. veka i podignuta je zahvaljujući prilozima imućnih građana. Zidana je od kamena i opeke i po uzoru na Novo Hopovo, a njena unutrašnja dekoracija i freskopis smatraju se jednim od najranijih primera baroknog crkvenog slikarstva na našim prostorima.

Najveće blago srednjovekovne Srbije

Za Privinu Glavu vezan je još jedan kuriozitet – sve do XVII veka ovde je čuvan takozvani „Minhenski psaltir“, jedna od najznačajnijih i najraskošnijih srpskih knjiga iz Srednjeg veka.

Reč je o crkvenom molitveniku koji najverovatnije potiče iz 14. veka i koji, osim duhovne, ima i ogromnu materijalnu vrednost, jer je preko 140 strana u njemu pisano čistim zlatom. Psaltir je najverovatnije rađen za kneza Lazara ili njegovog sina Stefana, a zna se da je bio deo biblioteke Đurđa Brankovića u Smederevu odakle ga je verovatno neki od despotovih potomaka preneo u Privinu Glavu gde se dugo čuvao.

Knjigu je u 17. veku u manastiru pronašao patrijarh Pajsije i koji ju je povezao, ukoričio i prepisao. Nažalost, Privina glava je tokom Velikog bečkog rata 1688. opljačkana, a tom prilikom je neki bavarski oficir uzeo psaltir i poneo ga sa sobom. Delo je zatim prelazilo iz jednog katoličnog manastira u drugi, a od 1810. godine se nalazi u Bavarskoj državnoj biblioteci, pa odatle i njegovo sadašnje ime – Minhenski psaltir.

Smatra se da je ovo najskuplja srednjovekovna knjiga ikada izneta iz Srbije.

Obnova koja ne prestaje

Tokom Drugog svetskog rata Privina Glava je opljačkana, manastirska biblioteka zapaljena, a monasi rasterani. Ipak, kao nekim proviđenjem, izbegnuto je rušenje, tako čest scenario koji nije zaobišao druge fruškogorske svetinje. Zahvaljujući ovoj srećnoj okolnosti, prvi monasi vratili su se u Privinu Glavu već 1945.

Prvi radovi na rekonstrukciji izvedeni su tokom pedesetih godina, ali je ozbiljnija obnova započela 1987. Od tada pa do danas na ovom mestu radovi ne prestaju! Stara bogomolja je popravljena, a u međuvremenu su sazidane i nove, pa danas kompleks čini pet crkava – pored hrama Svetih Arhangela Mihaila i Gavrila, tu su još i crkve Pokrova Presvete Bogorodice, Svetog velikomučenika Georgija, Istočnog petka, kao i „Gornji manastir“ – hram posvećen Podizanju Časnog Krsta koji se nalazi na uzvišenju nasuprot manastirskog kompleksa i koji zbog svog neobičnog položaja često privlači veliku pažnju posetilaca.

Duhovni mir vratio se u Privinu glavu

Privina glava je danas ženski manastir sa jednim od najbrojnijih sestrinstva na Fruškoj gori. Pod drevnim svodovima svetinje u kojoj molitva nikada ne prestaje, čuvaju se delovi moštiju dvanaest optinskih svetitelja, kao i nadaleko poznata kopija ikone Bogorodice Trojeručice.

Mir kojim odiše Privina Glava i spokoj koji nude njeni zidovi duhovna su hrana koliko za srca, toliko i za duše vernika koji ovde ponovo dolaze sa svih strana… baš kao što su to činili i u minulim vekovima.

Autor: Aleksandra Bogdanović – Istorijski zabavnik

Zaprati Jazak vodu na Instagram-u

Zaprati Jazak vodu na Facebook-u