Muzej Srpske pravoslavne crkve – riznica duhovnosti i istorije u srcu Beograda

Priča o manastirima Fruške gore ne bi bila potpuna da se u nju ne uvrsti i jedna lokacija, koja zapravo nije ni manastir, niti se nalazi na Fruškoj gori. U pitanju je Muzej Srpske pravoslavne crkve u Beogradu.

Smešten u zgradi Patrijaršije, monumentalnom delu arhitekture iz 1935. godine, ovaj muzej je više od puke „kolekcije starina“. On je riznica duhovnog nasleđa, svedok burne, ali postojane istorije Srba, ali i hroničar zbivanja i događaja, koji su vekovima oblikovali identitet, kulturu i veru našeg naroda.

Muzej danas čuva neprocenjive eksponate, koji svedoče o vekovima vere, umetnosti i istrajnosti, a posebno poglavlje ove riznice ispisano je upravo blagom fruškogorskih manastira.

Burna istorija muzeja

I sama istorija muzeja Srpske pravoslavne crkve burna je i teška. Ideja o sakupljanju i izlaganju crkvenog blaga javila se još sredinom 19. veka. Istorija beleži da je prva organizovana postavka sakralnih i umetničkih predmeta u Srbiji pod nazivom „Hudožestvena hranilnica“ otvorena za javnost 1858. u zgradi Beogradske mitropolije.

Ipak, za ozbiljniju sistematizaciju bilo je potreno da prođe još vremena. Odluku o osnivanju muzeja doneo je Sveti Arhijerejski Sabor 1927. Tačno deset godina kasnije ova institucija je ustrojena i bilo je predviđeno da se nalazi u Konaku kneginje Ljubice.

Ratni događaji i veliko stradanje koje je crkva prošla u tom periodu otežali su rad muzeja, a promenjene posleratne okolnosti promenile su i sam koncept i lokaciju ove institucije. Muzej je tako zvanično otvoren za javnost tek 1954. ali ne u Konaku, već u zgradi Patrijaršije, koja je u međuvremenu postala utočište i sklonište za mnogobrojne svetinje i dragocenosti iz crkava i manastira, koji su stradali tokom Drugog svetskog rata.

Otkud blago fruškogorskih manastira u muzeju u Beogradu?

Najveći broj eksponata koji se danas čuva u ovom muzeju prešao je dug put. Neki od najvrednijih od njih potiču iz „stare Srbije“. Bežeći pred osvajačima, a posebno prilikom seoba, monasi su ih nosili sa sobom, pa je veliki deo njih u nekom momentu završio u manastirima Fruške gore. Tako se desilo da „srpska Sveta Gora“ i manastiri poput Krušedola, Jaska, Velike Remete ili Novog Hopova postanu viševekovni čuvari duhovnog i kulturnog identiteta svih Srba.

Nažalost, 20. vek doneo je novu opasnost… Tokom Drugog svetskog rata, Fruška gora pripojena je Nezavisnoj državi Hrvatskoj, a manastiri su bili ti koji su se prvi našli na meti ustaških hordi – paljeni su, razarani i pljačkani, pa je ogroman broj crkvenih predmeta završio u Zagrebu. Nakon rata, deo tog blaga je donet u Beograd. Ako je to bilo moguće, predmeti su vraćani manastirima u kojima su se nalazili pre rata. Ako nije, povereni su na čuvanje Muzeju Srpske pravoslavne crkve, gde se i danas nalaze i proučavaju.

Blago nemerljive vrednosti – duhovne i istorijske

Teško je izdvojiti šta je ono što posetilac Muzeja Srpske pravoslavne crkve treba da vidi. Ova institucija danas čuva oko 30 hiljada eksponata, razvrstanih u više zbirki, od kojih je većina jedinstvena i toliko važna (kako istorijski, tako i duhovno) da nema cenu.

Neki od najvrednijih eksponata, poput ikone Bogorodice Stradalne za koju vernici kažu da je čudotvorna i pred kojom se i danas mole, dolaze upravo sa Fruške gore. Tu su rukopisne i štampane knjige, liturgijski predmeti i relikvije, zbirka crkvenog tekstila, ali i crkveni mobilijar, ikone, kao i delovi ikonostasa.

Među najsjajnijim eksponatima koji su utočište pronašli daleko od fruškogorskih svetinja su: monumentalni Krst sa Raspećem iz ikonostasa Velike Remete, kruna sa moštiju Svetog Stefana Štiljanovića iz Šišatovca, epitrahilj iz Krušedola, medaljon sa likom Isusa čuvan na moštima Svetog Teodora Tirona u Novom Hopovu, kao i čitav niz jedinstvenih predmeta koji ne potiču originalno iz fruškogorskih manastira, ali su se tamo čuvali sve do Drugog svetskog rata poput plaštanice kralja Milutina, svečane odore kneza Lazara, kao i nadaleko poznate Jefimijine Pohvale knezu Lazaru, koja se čuvala u manastiru Vrdnik.

Više od muzeja

Muzej Srpske pravoslavne crkve više je od „običnog“ muzeja. On je čuvar sećanja na vekovnu borbu za opstanak našeg naroda na ovim prostorima. Njegovi eksponati pripovedaju o istoriji crkve i religije, ali i o istinskoj duhovnosti i snazi vere koja i danas zrači iz svakog izloženog predmeta. Posetiti ovo mesto zato znači krenuti u otkrivanje prošlosti svakoga od nas.

A ako smo vas zainteresovali da istražite Muzej Srpske pravoslavne crkve, ovde ćete naći i nekoliko servisnih informacija – muzej se nalazi u zgradi Patrijaršije u Beogradu, na adresi Kneza Sime Markovića 6, preko puta Saborne crkve. Otvoren je od ponedeljka do petka od 9 do 16 časova, a osim vikendom, ne radi ni u dane velikih crkvenih praznika.

Ako ga posetite – javite nam utiske!

Autor: Aleksandra Bogdanović – Istorijski zabavnik

Zaprati Jazak vodu na Instagram-u

Zaprati Jazak vodu na Facebook-u

Zaprati Jazak vodu na Youtube-u