Krušedol – „srpski Panteon“

Od svih manastira Fruške gore Krušedol je verovatno najpoznatiji. A ima i razloga za to! Ovaj najsjajniji biser u blistavoj kruni „srpske Svete gore“ građen je kao zadužbina poslednjih srpskih despota u Sremu, ali je tokom vekova postao i mnogo više od toga – mauzolej crkvenih i svetovnih velikana i svojevrsni spomenik vere, tradicije i kulture našeg naroda u Vojvodini.

Jedinstveno mesto… „srpski Panteon“…

Zadužbina Brankovića

Manastir Krušedol podigli su početkom 16. veka poslednji Brankovići – despot Đorđe, koji je nakon što se zamonašio postao poznat pod imenom Maksim, i njegova majka Angelina. Mesto svetinje, danas na putu između Iriga i sela Maradik, nije izabrano slučajno. Postoje indicije da se taj prostor i ranije smatrao svetim, da je imao kultni značaj i da se tu nalazilo svetilište stare slovenske vere.

Krušedol je od samih početaka predviđen kao mauzolej i grobna crkva porodice Branković čiji se kult razvio upravo pod svodovima ovog hrama. Manastir se prvi put pominje u turskom popisu Srema iz 1546. godine. Crkva je posvećena Blagoveštenju Presvete Bogorodice, ali kao svoju slavu danas proslavlja dan Svete majke Angeline.

Najvažniji manastir Fruške gore?

Burni istorijski događaji imali su svog odjeka i unutar zidina Krušedola. Smenjivali su se dobri i loši dani, manastir je pljačkan, paljen i napuštan, ali i obnavljan, proširivan i vaspostavljan iznova i iznova.

Svoj zlati period manastir je proživeo posle 1690. i seobe Srba kada se ovde obreo i patrijarh Arsenije III Čarnojević. U narednom periodu ovde se održavaju crkveno-narodni sabori na kojima se biraju mitropoliti i odučuje o pravcima delovanja – kako crkve, tako i srpskog naroda u Vojvodini. Krušedol tako postaje sedište arhiepiskopije i neka vrsta mitropolitske katedrale.

Najveće stradanje

Za razliku od većine manastira Fruške gore, Krušedol nije srušen za vreme Drugog svetskog rata već „samo“ opljačkan. Ipak, to ne znači da je do naših dana stigao neokrznut. Svoje najveće stradanje doživeo je ranije, u Austro-turskom ratu 1716. godine kada su ga Turci u povlačenju poharali, spalili i razrušili. U vatri su nestale stare knjige, odežde, crkvene dragocenosti… Stradale su čak i mošti Svetih Brankovića koje su isečene i spaljene.

Dug i mukotrpan proces obnove počeo je 1721. i trajao je decenijama, a pored rekonstrukcije hrama, bilo je potrebno ponovo izgraditi faktički sve – konake, trpezarije, kuhinje, podrume…

Od moravskog stila do baroka

Veliki radovi izvedeni u manastiru glavni su „krivci“ što današnji izgled crkve odudara od prvobitnog. Naime, zna se da je Krušedol u prošlosti ličio na svetogorske hramove, kao i na Ravanicu i Manasiju tj. da je imao odlike tzv. „moravske škole“. Naknadnim radovima, a naročito onim izvedenim sredinom 18. veka, crkva je dobila barokne crte, slične onima koje ima većina manastira na Fruškoj gori.

Freske ispod freski

I slikarstvo u Krušedolu svedoči o burnim vremenima koje je manastir preživeo. U ovom manastiru videćete neke od najlepših fresaka na čitavoj Fruškoj gori. Već na samom ulazu, na zapadnoj strani, sa spoljašnje strane crkve, uočićete veličanstvenu predstavu Strašnog suda. Ona potiče iz XVII veka i danas je jedan od najprepoznatljivijih simbola ovog manastira.

A to nije kraj iznenađenjima! Najveći deo fresaka u unutrušnjosti crkve je iz XVIII stoleća. Međutim, prilikom radova u crkvi, otkriveno je da se ispod njih nalaze još starije freske. Konzervatori su skinuli deo sloja za koji je procenjeno da nema umetničku vrednost i svetlo dana tada su ugledali delovi živopisa nastali prilikom prvog oslikavanja Krušedola tokom XVI veka.

Najlepše ikone Balkana?!

Slično, i ikonostas krušedolske crkve potiče iz nekoliko razdoblja. Veruje se da su najstarije ikone na njemu, one koje predstavljaju centralni Deizis – Hrista sa apostolima, Bogorodicom i Svetim Jovanom Krstiteljem, ovde još od osnivanja manastira, a zatim su, počev od 17. pa sve do 19. veka, dodavane nove predstave.

Ovo se danas smatra jednim od najvrednijih ikonostasa u Srbiji. Akademik Dejan Medaković, jedan od najvećih poznavalaca istorijata i umetničkog nasleđa manastira Srpske pravoslavne crkve, najstarije ikone ikonostasa Krušedola smatrao je najlepšim ikonama XVI veka na čitavom Balkanu!

„Srpski Panteon“

Krušedol je jedinstveno mesto u istoriji naše crkve i po tome što je u njemu sahranjen veliki broj kako svetovnih, tako i duhovnih velikana iz naše prošlosti.

Prvo, od svojih početaka, pa sve do danas, Krušedol je bio i ostao porodični mauzolej porodice Branković. Deo njihovih moštiju, sačuvan nakon turskog spaljivanja u 18. veka, i danas se nalazi ispred oltara ove svetinje.

Osim njih, Krušedol je pod svoje svodove primio i veliki broj crkvenih velikodostojnika. Ovde su sahranjeni mnogi znameniti arhijereji i arhimandriti, kao i dva srpska patrijarha koja su predvodila dve velike seobe Srba na ove prostore – Arsenije III Čarnojević i Arsenije IV Jovanović Šakabenta.

U „despotskoj stolici“ kako je Krušedol ponekad nazivan u prošlosti, sada počiva i više znamenitih svetovnih lišnosti na čelu sa prvim kraljem Srbije nakon Nemanjića – Milanom Obrenovićem. Osim njega, ovde se nalaze grobovi i knjeginje Ljubice, supruge kneza Miloša,  srpskog plemića i grofa Đorđa Brankovića, vojvode i vojskovođe Stevana Šupljikca…

Zbog svih velikana kojima je postao poslednja kuća i večno prebivalište, Krušedol još od 19. veka nosi i naziv – „srpski Panteon“.

Autor: Aleksandra Bogdanović – Istorijski zabavnik

Zaprati Jazak vodu na Instagram-u

Zaprati Jazak vodu na Facebook-u